ԵՐԵՎԱՆ, 27 օգոստոսի./ԱՌԿԱ/. Standard & Poor’s միջազգային վարկանիշային կազմակերպությունը օգոստոսի 25-ին բարձրացրել է Հայաստանի սուվերեն վարկանիշը «BB-» նախկին «B+»-ի փոխարեն` վարկանիշի հեռանկարը սահմանելով կայուն, նշվում է գործակալության կայքում:

«Մենք նաև վերանայել ենք Հայաստանի տրանսֆերտի և փոխարկելիության գնահատականը՝ «BB-»-ից «BB»-ի»,- ասվում է զեկույցում։

Նշվում է, որ կայուն հեռանկարը հավասարակշռում է Հայաստանի տնտեսական աճի ուժեղ կանխատեսումները և  ֆինանսական հաշվեկշռի բարելավումը՝ արտաքին չափավոր թույլ դիրքով և բարձր աշխարհաքաղաքական ռիսկերով։

«Մենք կարող էինք բարձրացնել վարկանիշերը, եթե Հայաստանի ֆինանսական կայունության, վճարային հաշվեկշռի ռիսկերը գերազանցեն մեր ընթացիկ սպասումները՝ ՀՆԱ-ի ուժեղ աճի և աշխարհաքաղաքական ռիսկերի զսպման ֆոնին», - հայտարարել են S&P-ի վերլուծաբանները:

Հիմնավորում

Բարձրացումն արտացոլում է Հայաստանում մեկ շնչին հաշվով ՀՆԱ-ի և ֆինանսական ցուցանիշների բարելավումը: Երկրի սերտ աշխարհագրական, տնտեսական և մշակութային կապերը Ռուսաստանի հետ այն դարձրել են նախընտրելի ուղղություններից մեկը ռուս անհատ անձանց և ձեռնարկությունների համար, ովքեր ապաստան են փնտրում իրենց հայրենի երկրի տնտեսական և քաղաքական սթրեսներից: Արդյունքում, միգրանտների և կապիտալի ներհոսքը խթանել է տնտեսական աճը. ՀՀ-ում իրական ՀՆԱ-ն աճել է 12,6%-ով 2022թ.-ին, միաժամանակ նվազեցրել է Հայաստանի մշտական ​​բյուջեն և ընթացիկ հաշվի պակասուրդը։ Ֆինանսական ներհոսքերը հանգեցրել են նաև 2022 թվականին հայկական դրամի 22%-ով ավելացման ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ։ Արժույթի նման զգալի ամրապնդումն օգնել է նվազեցնել պետական ​​պարտքի չափը դոլարային արտահայտությամբ։ Լարվածությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վիճելի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի շուրջ նույնպես թուլացել է, իսկ խաղաղության անկայուն պայմանագիրը դեռևս հետաձգվում է:

Առաջիկա մի քանի տարիների ընթացքում Ռուսաստանից դեպի Հայաստան ֆինանսների և աշխատուժի հոսքի կտրուկ փոփոխությունը քիչ հավանական է թվում։ Նախ, ռուս-ուկրաինական շարունակվող պատերազմը, թվում է, ձգձգվում է, և նույնիսկ եթե կարգավորվի, պատժամիջոցներն ու սթրեսը ռուսական տնտեսության համար, հավանաբար, կպահպանվեն: Երկրորդ, ռուս էմիգրանտների ոչ պաշտոնական տվյալները վկայում են այն մասին, որ նրանք առաջիկայում Հայաստանից հայրենիք վերադառնալու պլաններ չունեն, իսկ այլընտրանքային ուղղությունները նրանց համար սահմանափակ են:

«Բացառությամբ ծայրահեղ սցենարների, ինչպիսին է Ադրբեջանի հետ նոր ուղղակի ռազմական հակամարտությունը, մենք ակնկալում ենք, որ Հայաստանի տնտեսական աճի հեռանկարներն առաջիկա տարիներին կմնան կայուն՝ 2023 թվականին կանխատեսվող իրական աճը կկազմի մոտ 7,5%, իսկ 2024-2026թթ.-ին՝ միջինը 4,0%: Ավելին, մենք ակնկալում ենք, որ երկրի արտաքին և պետական ​​հաշվեկշիռները կմնան նախապատերազմյան մակարդակից բարձր»,- ասվում է հիմնավորման մեջ:

Հայաստանի S&P վարկանիշերը զսպված են թույլ, թեև բարելավվող ինստիտուցիոնալ պայմաններով, եկամուտների չափավոր ցածր մակարդակով, թույլ արտաքին և բյուջետային դիրքերով, ինչպես նաև աշխարհաքաղաքական և արտաքին անվտանգության ռիսկերի ենթարկվածությամբ: Վարկանիշերին աջակցում են Հայաստանի տնտեսական աճի ուժեղ հեռանկարներով, արտաքին պաշտոնական ֆինանսավորման շարունակական առկայությամբ և խելամիտ մակրոտնտեսական քաղաքականությամբ, որը վերջին տարիներին օգնել է պահպանել տնտեսական և ֆինանսական կայունությունը՝ չնայած բազմաթիվ արտաքին ցնցումներին:

Ինստիտուցիոնալ և տնտեսական պրոֆիլ

«Հայաստանի տնտեսական արտադրության համար 2022 թվականին գրանցված վառ տարվանից հետո մենք ակնկալում ենք, որ աճը կդանդաղի, բայց կմնա կայուն՝ 7,5% մակարդակում 2023 թվականին։ Այս չափավոր դանդաղումը կարելի է բացատրել ավելի թույլ արտաքին պահանջարկով, ավելի սահմանափակող ֆինանսական պայմաններով և ֆինանսական միջոցների և միգրանտների ներհոսքի զսպմամբ:

Նախորդ տարի ռուս-ուկրաինական հակամարտության հետևանքները օգնեցին Հայաստանի տնտեսության զգալիորեն աճել՝ 12,6%-ով։ Այս աճն առաջին հերթին բացատրվում է Ռուսաստանից ներքին արտագաղթով, որը նպաստել է տնտեսության զարգացմանը տարբեր ուղիներով։ Ռուսաստանից միգրանտների զգալի մասը որակավորված և երիտասարդ ՏՏ մասնագետներ են։ Այսպիսով, որակավորված աշխատուժի ներհոսքը՝ զուգորդված ավելի քան 1000 օտարերկրյա ընկերությունների ստեղծմամբ, զգալիորեն նպաստել է ՏՏ ոլորտի աճին, որը 2022 թվականին աճել է 51%-ով (երկրի ամենաարդյունավետ հատվածը)։

Զգալի ֆինանսական ներհոսքերը, հատկապես Ռուսաստանից ստացվող տրանսֆերտների միջոցով, ևս օգուտ են տվել Հայաստանի տնտեսությանը։ Ռուսաստանից դրամական փոխանցումների համախառն ներհոսքը 2022 թվականին կազմել է Հայաստանի ՀՆԱ-ի 18,4 տոկոսը՝ 2021 թվականի 6,2 տոկոսի դիմաց։ Այնուամենայնիվ, այս տրանսֆերտները սկսել են կայունանալ վերջին ամիսներին, և մենք ակնկալում ենք, որ այս միտումը կշարունակվի՝ հաշվի առնելով, որ ներգաղթային հոսքերը ցրվել են: Ռուսաստանից միգրացիան նպաստել է նաև Հայաստանում սննդի, անշարժ գույքի և տրանսպորտի ոլորտների զարգացմանը։ 2022 թվականին Հայաստանն ընդունել է 1,67 միլիոն զբոսաշրջիկ, սակայն դա դեռ 14 տոկոսով ցածր է 2019 թվականի ցուցանիշից։ Այնդուհանդերձ, զբոսաշրջությունը շարունակում է ուժեղ մնալ՝ 2023 թվականի առաջին եռամսյակում ժամանումների թիվն աճել է 79%-ով՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Չնայած ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի փոխարժեքի վերջին բարձրացմանը, որը հանգեցրել է զբոսաշրջիկների գնողունակության անկմանը, մենք ակնկալում ենք, որ զբոսաշրջության մակարդակը կմնա կայուն։

Ռուսաստանը շարունակում է մնալ Հայաստանի առանցքային առևտրային գործընկերը: 2021 թվականին երկրի ընդհանուր արտահանման 28%-ը բաժին է հասել Ռուսաստանին, իսկ 2022 թվականին այս ցուցանիշը հասել է 45%-ի՝ հիմնականում ռուս-ուկրաինական հակամարտության և Ռուսաստանի համար առևտրային հնարավորությունների նվազման պատճառով։ Այնուամենայնիվ, սահմանափակ տվյալների պատճառով դժվար է տարբերակել հայկական ծագման արտահանումը և վերաարտահանումը Հայաստանի տարածքով: Դեպի Ռուսաստան արտահանումը սկսել է կայունանալ, և մենք ակնկալում ենք, որ դա կշարունակվի Ռուսաստանի ավելի թույլ տնտեսական հեռանկարների և Հայաստանում որոշ կատեգորիայի ապրանքների, օրինակ՝ կիսահաղորդիչների նկատմամբ արտահանման ավելի խիստ վերահսկողության ներդրման պատճառով:

2024 թվականից Հայաստանի տնտեսական աճի հեռանկարները կարող են բախվել մի շարք հնարավոր խնդիրների հետ։ Նախ՝ Ռուսաստանից աշխատուժի և կապիտալի ներհոսքը կարող է հետ շրջվել։ Սակայն կարճաժամկետ հեռանկարում դա թվում է ՝ քիչ հավանական, քանի որ վերջին ներքաղաքական և տնտեսական սթրեսները Ռուսաստանում նվազեցնում են ազդակները քաղաքացիների վերադարձի համար: Երկրորդ, Ռուսաստանի և ԵՄ-ի տնտեսական աճի կտրուկ դանդաղումը, որոնք Հայաստանի առանցքային առևտրային գործընկերներն են, կարող է ազդել Հայաստանի տնտեսական աճի հեռանկարների վրա: Վերջապես, մշտական ​​արտաքին անվտանգության ռիսկերը, հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով, կարող են տարածվել դեպի Հայաստան և ազդել տնտեսական ցուցանիշների վրա:

«Սակայն մենք նշում ենք, որ վերջերս գրանցված մարդկային և ֆինանսական կապիտալի աճը կարող է ուժեղացնել Հայաստանի աճի պոտենցիալ տեմպերը։ Մեր բազային սցենարում մենք ակնկալում ենք, որ իրական ՀՆԱ-ի աճի միջին տարեկան տեմպերը կկազմեն շուրջ 4% մինչև 2026 թվականը», - նշում են S&P-ի փորձագետները:

«Լարվածությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վիճելի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի պատճառով պահպանվում է է 2020 թվականի նոյեմբերին ռազմական գործողությունների վերսկսումից հետո, ինչը հանգեցրել է տարածքային օգուտների Ադրբեջանի համար:

Այդ ժամանակից ի վեր, եթե հաշվի չառնենք պարբերական սրացումները, այդ թվում՝ 2022 թվականի վերջին ռազմական գործողությունները, իրավիճակը հիմնականում հաջողվել է զսպել։ ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ն, ինչպես նաև առանձին Ռուսաստանը խրախուսում են երկու երկրներին խաղաղության համաձայնագիր կնքել։ Վերջերս Հայաստանը հայտարարեց, որ պատրաստ է Լեռնային Ղարաբաղը ճանաչել Ադրբեջանի տարածք՝ որոշակի պայմաններով։ Հաշվի առնելով իրադարձությունների նման զարգացումը՝ վերջին ամիսները գրանցել են որոշակի ազդակ խաղաղ բանակցություններում, ինչն ավելացնում է միջնաժամկետ հեռանկարում համաձայնության հասնելու հավանականությունը։ Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով Լեռնային Ղարաբաղի պատմական նշանակությունը, ցանկացած խաղաղ համաձայնագիր Հայաստանում, ամենայն հավանականությամբ, կարժանանա հասարակության դիմադրությանը, Ադրբեջանի հետ խաղաղության շուրջ նախորդ բանակցությունները բողոքի ակցիաներ էին առաջացրել կառավարության դեմ: Նման քաղաքական լարվածությունը կարող է սրվել և ազդել կառավարության քաղաքականության ուղղության վրա», - նշվում է փաստաթղթում:

Արտադրողականության ճկունությունն ու պրոֆիլը

«Կառավարությունը նպատակաուղղված է բյուջեի պակասուրդին 2023 թվականին ՀՆԱ-ի 3,1 տոկոսի չափով՝ 2022 թվականին ենթադրվոդ 2,4 տոկոսի դիմաց: 2023 թվականի բյուջեի թիրախային ցուցանիշը ներառում է  7 տոկոսանոց տնտեսական աճի կանխատեսում իրական արտահայտմամբ։ Մենք գնահատում ենք, որ բյուջեի պակասուրդը կլինի շատ ավելի փոքր՝ ՀՆԱ-ի 2,8%՝ հաշվի առնելով տնտեսության ուժեղ աճն այս տարի։ 2023 թվականից հետո ակնկալում ենք աստիճանական համախմբում եկամուտների հավաքագրման բարելավման և բյուջետային կանոնների պահպանումն ավելացնելու ուղղությամբ կառավարության ջանքերի ֆոնին, ինչը կհանգեցնի պետական կառավարման հատվածի միջին տարեկան պակասուրդին՝ ՀՆԱ-ի 2%-3%-ի մակարդակում մինչև 2026 թվական: Մենք ակնկալում ենք, որ ԱՄՀ-ի հետ համաձայնագրի Stand-By եռամյա ծրագիրը (SBA) կլինի ֆիսկալ հետագծի հիմքում», - նշվում է ուսումնասիրության մեջ:

«ՀՆԱ-ի նկատմամբ Հայաստանի զուտ պետական պարտքի հարաբերակցությունը 2022 թվականին նվազել է մինչև 42 տոկոս՝ 2021 թվականի 54 տոկոսից։ Դա պայմանավորված էր նախատեսվածից ցածր բյուջեի պակասուրդով, ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ դրամի փոխարժեքի 22% բարձրացմամբ և բարձր անվանական ՀՆԱ-ով։ Մենք ակնկալում ենք, որ պետական կառավարման հատվածի զուտ պարտքի մակարդակը կմնա համեմատաբար կայուն՝ հաշվի առնելով մեր բյուջետային կանխատեսումները, և 2023-2026 թվականներին կկազմի միջինը ՀՆԱ-ի 42%»,- նշում են փորձագետները։

Հայաստանը որոշ չափով մեկուսացված է էներգակիրների բարձր գների ազդեցությունից։ Երկրի տնտեսությունը մեծապես կախված է բնական գազից (61%)՝ որպես էներգիայի հիմնական աղբյուր, ավելի քիչ կախված է նավթից (12%): Ռուսաստանը Հայաստանին մատակարարում է բնական գազի մեծ մասը (85%) երկարաժամկետ պայմանագրերով, ինչն օգնում է Հայաստանը պաշտպանել 2022 թվականին գրանցված բարձր սփոթ գների ազդեցությունից։

2022 թվականի դեկտեմբերին ԱՄՀ-ն Հայաստանի համար հաստատել է 171 միլիոն ԱՄՆ դոլարի 36-ամսյա SBA վարկ՝ որպես վճարային հաշվեկշռի ցնցումներից պաշտպանվելու կանխարգելիչ միջոց։ Վերջերս ավարտվեց ծրագրի առաջին վերանայումը, որը Հայաստանի իշխանություններին հնարավորություն տվեց օգտվելու լրացուցիչ ֆինանսավորման փուլից: Իշխանությունները շարունակում են ծրագիրը դիտարկել որպես նախազգուշական (և դեռևս չեն հրաժարվել դրանից):

Հայաստանի պաշտոնական պահուստները հունիսին հասել են 4,1 մլրդ դոլարի, ինչը 16%-ով ավել է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Պահուստներն ընդհանուր առմամբ ավելացել են նախորդ տարի Հայաստանի Կենտրոնական բանկի կողմից արտարժույթի զուտ գնումների ֆոնին, որպեսզի հնարավոր կլինի կլանել արտարժույթի չափից մեծ ներհոսքը, որն առաջացել էր զբոսաշրջիկների թվի ավելացման, ինչպես նաև կապիտալի և դրամական փոխանցումների զգալի տեղափոխությունների արդյունքում:

«Մենք ակնկալում ենք, որ դրամը կսկսի արժեզրկվել ընթացիկ հաշվի պակասուրդի ընդլայնմանը և տրանսֆերտների դանդաղմանը զուգահեռ: Այնուամենայնիվ, մենք ակնկալում ենք, որ փոխարժեքը կգործի որպես ցնցումների առանցքային ամորտիզատոր, իսկ արտարժութային պահուստների բուֆերը կմնա ընդհանուր առմամբ կայուն», - նշում է գործակալությունը:

Գնաճը 2022 թվականի կեսերին հասել է գագաթնակետին՝ մոտ 10%, սակայն դրանից հետո վերածվել է գնանկման՝ հունիսին իջնելով մինչև -0,5%: Ի թիվս այլ գործոնների, անկումը կարելի է բացատրել բազայի էֆեկտով, դրամի փոխարժեքի ավելացմամբ և ԿԲ կոշտ դրամավարկային քաղաքականությամբ։ 2024 թվականից սպառողական կայուն պահանջարկը, որը սնուցվում է զբոսաշրջիկների ներհոսքով, և լարված աշխատաշուկան կարող են հանգեցնել գնաճի ավելացման:

«Սակայն մենք ակնկալում ենք, որ այդ ռիսկերը կզսպվեն ԿԲ-ի սահմանափակող դրամավարկային քաղաքականությամբ և գների վրա դրամի փոխարժեքի ավելացման ուշացած ազդեցությամբ: Այսպիսով, մենք կանխատեսում ենք, որ գնաճն այս տարի կկազմի միջինը 2,5%, որը ցածր է ԿԲ-ի գնաճի թիրախային ցուցանիշից (4%): Գնաճի մասով մեր կանխատեսումները ստիպում են ակնկալել, որ ԿԲ-ն կշարունակի աստիճանաբար նվազեցնել բազային տոկոսադրույքը»,- հայտարարում են վերլուծաբանները։

Հայաստանի բանկային հատվածը, ըստ երևույթին, լավ կապիտալիզացված է, շահութաբեր և իրացվելի: Դրա անմիջական ազդեցությունը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի վրա համեմատաբար չափավոր է, իսկ չաշխատող վարկերի տոկոսը մնում է ցածր՝ 2,6% 2023 թվականի մայիսի դրությամբ:  Ռիսկերը պահպանվում են հիփոթեքային շուկայի շուրջ, որը վերջին մեկ տարվա ընթացքում աճել է մոտ 30%-ով՝ բնակարանների գների աճին զուգահեռ: Ի պատասխան պոտենցիալ ցավոտ կետերի՝ իշխանությունները մեծացրել են կապիտալի հակացիկլային բուֆերը և ներդրել են վարկի հարաբերակցություն արժեքի նկատմամբ: Կիրառվող մեկ այլ մակրոպրուդենցիալ գործիք է ԱՄՆ դոլարով հիփոթեքային վարկավորումը սահմանափակող օրինագիծը: Ընդհանուր առմամբ, բանկային հատվածի պայմանական պարտավորությունների ռիսկը կառավարության համար մնում է սահմանափակ:-0-